İslamiyete inanan milyonlarca Müslüman tarafından bilinen kavramlardan bir tanesi olan sünnet, farz kadar mecburi olmasa da yapılması hayırlı ve gerekli bazı davranışları ifade etmektedir. Çoğu Müslüman, sünnet anlamını ve sünnet örneklerini genel hatlarıyla bilir ancak yine de “Sünnet nedir?” diye sorulduğunda net bir cevap veremez. Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) her davranışı ve karakter özelliği, örnek alınması gereken davranışlar ve düşünceler arasında yer alır. Ancak hangi davranışların sünnet olduğu, sünnet çeşitlerinin neler olduğu ve sünnet anlamı Müslümanların bir kısmı tarafından tam olarak içselleştirilememiştir. Sünnet nedir? Sünnet çeşitleri nelerdir? Sünnet örnekleri nelerdir? İşte Peygamber efendimizin davranış ve düşünceleri olan peygamber sünnetleri hakkında bilmeniz gereken her şey...
Sünnet Nedir?
İslam dinini hakkıyla yaşamak isteyen Müslümanlar için en mühim konulardan bir tanesi de sünnetlerdir. Fıkıh kitaplarında Sünnet-i Seniyye olarak da ifade edilen sünnet kelimesinin tam olarak ne anlama geldiği ise çoğu Müslüman tarafından bilinmez. Dolayısıyla “Sünnet anlamı nedir?” ve “Sünnet nedir?” gibi soruların cevabı fazlaca merak edilir. Bir fıkıh terimi olarak sünnet; yol, tarz ve istikamet gibi anlamlar taşır. Türk Dil Kurumu'nun hazırladığı Güncel Türkçe Sözlük tanımına göre de sünnet anlamı ise “Hz. Muhammed'in Müslümanlarca uyulması gerekli sayılan davranışları ve herhangi bir konuda söylemiş olduğu söz” olarak ifade edilir.
Tüm Müslümanlara göre İslam dininin en büyük kaynağı ve tek kutsal kitabı Kuran'ı Kerim olarak kabul edilmelidir. Kur’an-ı Kerim’de belirtilmeyen ancak uygulanması hayırlı olan davranışlar ise, peygamber efendimiz Hz. Muhammed'in (s.a.v.) sözleri ve davranışları olduğu bilinen sünnetlerdir. Bu sünnet örnekleri, peygamber efendimiz Hz. Muhammed'in yaşadığı sürece uyguladığı şeyler ve sarf ettiği sözlerdir ancak Hz. Muhammed’in (s.a.v.) başından geçen her olay ya da duyulan her rivayet sünnet olarak kabul edilmez. Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) bir sözünün veya davranışının sünnet anlamı taşıyabilmesi için, bu davranışı doğrudan görenler veya duyanlar olmalıdır. Aynı zamanda peygamber efendimiz Hz. Muhammed'in bu davranışı ya da sözünü paylaşan ya da aktaran kişinin bazı belli başlı özellikleri taşıyor olması gerekmektedir. Sünnetin şartlarından bir tanesi de, bu davranış ya da sözün doğru bir şekilde kayıt altına alınması gerekliliğidir.
Sünnet Çeşitleri
Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in davranışları ve sözleri olarak bilinen, tüm Müslümanların İslam dinini hakkıyla yaşaması için uygulaması tavsiye edilen sünnet örnekleri belirlenirken belirli kriterler dikkat alınır. Sünnet çeşitleri, sünnet olarak kabul edilen bilginin aktarıldığı şekillere ve bunları uygulamanın gerekliliğine göre sınıflara ayrılmıştır.
Kavli Sünnet
Sünnet çeşitlerinden kavli sünnet, peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) bir konu veya durum hakkındaki sözlü beyanlarını ifade eder. Hz. Muhammed’in tüm sözleri ve beyanları kavli sünnet olarak kabul edilir. “Kale Resulullah” ya da “Kale Nebi” şeklinde başlayan hadis-i şerifler kavli sünnet örneklerindendir. Sünnet çeşitlerinden bir tanesi olan kavli sünnet, hadis olarak da ifade edilir. Kavli sünnet örneklerinden bir tanesi şudur:
Ebû Mûsâ el-Eş’arî radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Mü’minin mü’mine karşı durumu, bir parçası diğer parçasını sımsıkı kenetleyip tutan binalar gibidir.”
Hazreti Peygamber bunu açıklamak için, iki elinin parmaklarını birbiri arasına geçirerek kenetledi. (Buhârî, Salât 88; Müslim, Birr 65)
Fiili Sünnet
Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) namaz, oruç, hac veya zekât gibi temel ibadetler ya da diğer dini davranışlarla ilgili olarak söyledikleri sahabeler aracılığı ile nakledildi ise, bu söylemleri fiili sünnet olarak kabul edilir. Fiili sünnet örneklerinden bir tanesi şöyledir:
Hazreti İbnu Abbâs (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: "Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem üzüntü sırasında şu duayı okurdu: "Halîm ve Azîm Allah'tan başka ilah yoktur. Büyük Arş'ın Rabbi Allah'tan başka ilah yoktur. Yüce Arş'ın Rabbi, arzın, semâvât'ın Rabbi Allah'tan başka ilah yoktur." (Buhâri, Da’avât, 27)
Takriri Sünnet
Sünnet çeşitlerinden bir tanesi olan takriri sünnet, sahabelerden biri tarafından yapılan ve peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) itiraz etmeyip sustuğu davranışlardır. Bu, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) davranış hoşgördüğü ve tasvip ettiği anlamında yorumlanmıştır. Takriri sünnet örneklerinden bir tanesi de, bulunduğu yerde su bulunmadığı için teyemmüm abdesti alan ve namazını kıldıktan sonra su bulduğu halde namazını tekrar kılmayan bir kişinin bu davranışını peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in tasvip etmesidir. Takriri sünnet örneklerinden bir tanesi de şudur:
Amr b. el-As'tan rivayet edilmiştir. O şöyle dedi: “Zatü's-Selâsil Gazası” sırasında soğuk bir gecede ihtilam oldum. Hasta düşer, ölürüm korkusuyla boy abdesti almaktan çekindim. Hemen teyemmüm ettim ve arkadaşlarıma sabah namazını kıldırdım. Olayı Hazreti Peygamberimize haber verdiler. Bana, 'Amr' dedi. Cünüb olduğun halde arkadaşlarına namaz kıldırmışsın öyle mi?' Beni yıkanmaktan alıkoyan sebebi kendisine haber verdim ve Ben Allah'ın (Kur'an-ı Kerim'de) ‘nefislerinize kıymayın, Allah size karşı pek merhametlidir' buyurduğunu işittim” dedim. Bunun üzerine Hazreti Peygamber gülümsedi ve bir şey söylemedi". (Ebû Dâvûd, Tahare, I, 92)
Kısaca özetlemek gerekirse, bu sünnet çeşitlerinden ilkinde Hz. Muhammed (s.a.v.) sözlü bir ifadesi ele alınır. İkinci sünnet türünde ise peygamber efendimizin bir davranışı, üçüncüsünde de karşılaştığı bir durum ya da davranış karşısındaki tavrı baz alınır. Bu tavır sessizlik ve onay şeklinde yansıdığı için, bu davranışın da Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından onaylandığı anlaşılır. Sünnet çeşitleri, aynı zamanda mutlaka uygulanması gereken ve uygulanmasa da sakıncası olmayan sünnetler şeklinde de ikiye ayrılır.
- Sünnet-i Hüda: Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) asla terk edilmemesi gerekli olan sünnetleridir.
- Zevaid Sünnet: Hz. Muhammed’in hayatındaki bir takım güzel ve örnek tutum ve davranışlarıdır. Bunları uygulamamakta bir sakınca yoktur ancak uygulanması faziletli olarak kabul edilir.
Sünnet Örnekleri
Peygamber efendimiz Hz. Muhammed’in hadis kitaplarının pek çoğunda yer alan bazı sünnet örnekleri şunlardır:
- Bayram namazını kılmak.
- Bayram namazını cemaat ile kılmak.
- Selam almak ve selam vermek.
- Gusül abdesti aldıktan sonra 2 rekat namaz kılmak.
- Cuma günleri sadaka vermek.
- Kendi günlük işlerini kendin görmek.
- Sofradan tam olarak doymadan kalkmak. ("Midenin üçte birini su, üçte birini yemek ve üçte birini boş bırakacak şekilde yiyip içiniz.")
- Yemeği yavaş yavaş yemek ve çok çiğnemek.
- Mutlaka bir tarak taşımak.
- Suyu üç kerede, yani üç yudumda içmek.