Farz Nedir?
Farz İslam dinine mensup bireylerin mutlaka yapması gereken ibadetlerdir. Bu ibadetleri ve eylemleri İslam dini kesin olarak emreder. İslam’da farzların terk edilmesi haram kılınmıştır. Farzlar, açık delillerle ortaya konulan ve yapılması büyük sevap teşkil eden ibadet hükmündeki eylemlerdir. Örneğin; namaz kılmak, hacca gitmek, oruç tutmak gibi ibadetler temel farzlar arasında yer alır. Dinimizde farz olan ibadetlerde mükellefiyet için akıllı olmak ve ergenlik çağına ulaşmış olmak gerekir. Ergenlik çağı, İslam bilginleri tarafından biyolojik ve ruhsal birtakım kriterler göz önünde bulundurarak tanımlar. Ayrıca mesul olmak için tam ve eksiksiz iman şarttır. Bu anlamda imanın şartlarının net olarak kavranması gerekir.
Farz Kaça Ayrılır?
İslam’da farz olan ibadetler iki kategoriye ayrılır. Farz-ı ayn ve farz-ı kifâye olarak kategorize edilen bu eylemler, yapıldığında büyük sevap ve mükâfat kazandırır. Bununla birlikte farzların terk edilmesi de dinimizce yasaklanmıştır. Müslümanlığı seçen, akıllı ve ergin bireyler, İslam’ın emir ve yasaklarına uymakla yükümlüdür. Farzlar bazen bireyi bazen ise toplumu ilgilendiren kuralları kapsar. İslam dini, bireylerin hem kişisel yaşamlarına hem de toplum yaşamlarına kusursuz bir nizam getirmiştir.
Farz-ı Ayn
Farz-ı ayn, Müslüman olan bireylerin kişisel olarak kendi kendilerine yapmaları gereken ibadetlerdir. Örneğin namazı kişinin bizzat kılması şarttır. Aynı şekilde oruç, zekât gibi İslam’ın şartları arasında yer alan ibadetlerin de farz-ı ayn olduğu söylenebilir. Farz-ı ayn ibadetlerini, kişi kendisi yapmadıkça yükümlülükten kurtulamaz. Bu ibadetler neticesinde alınacak sevaplar da bireye özgüdür. Farz-ı ayn olan ibadetler; bireysel yaşamı organize eden, kişinin Rabbine karşı olan görevlerini yerine getirmesini buyuran vecibelerdir.
Farz-ı Kifâye
Farz-ı kifâye kavramı daha çok Müslümanların sosyal yaşamını ilgilendiren, toplumsal düzende birlik ve beraberliği sağlayan dinî vecibelerdir. Bu ibadetlerin yerine getirilmesi her Müslüman için ayrı ayrı farz değildir. Bu gibi ibadetleri toplum içinde hiç kimsenin yapmaması durumu ise tüm cemiyeti mesul ve günahkâr kılar. Örneğin cenaze namazı kılmak, farz-ı kifâyeye örnek verilebilir.
Bir toplumda alimlerin bulunması veya hafız yetiştirilmesi de farz-ı kifâyeler arasındadır. Selam almak da bu farz çeşidine girer. Kalabalık bir ortama giren bireylerin verdiği selamı toplum içinde sadece bir kişinin alması mükellefiyeti kaldırmak için yeterli olur. Farz-ı kifâye olan ibadetleri toplumun bir kısmının yapmasıyla genelini sorumluluktan kurtarır.
Müslümanlıkta Farz Olan İbadetler Nelerdir?
“İslam dininde farz olan ibadetler nelerdir?” sorusuna genel hatlarıyla yanıt verdik. Yazımızın bu kısmında ise dinimizce farz kılınan bu vecibelerin ayrıntılarına değineceğiz.
İmanın Şartları
Müslümanlıkta iman, İslam dininin esaslarına inanmayı ifade eder. Buna göre kişinin farzlara mükellef olabilmesi için iman etmesi temel şarttır. Bu nedenle farz olan eylemleri yapmadan evvel imanın şartlarını bilmek ve bunlara şartsız koşulsuz inanmak gerekir. İslam’da imanının şartları şöyle ifade edilir:
- Allah’ın varlığına ve birliğine inanmak
- Meleklerin varlığına inanmak
- Allah’ın insanlara yol göstermesi için peygamberler gönderdiğine inanmak
- Peygamberlere indirilen kitaplara inanmak
- Ahiret gününe inanmak
- Kadere inanmak
İslam dininin temel prensiplerini oluşturan bu koşullar, kişilerin inanç sistemini düzenler. Bu anlamda hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmak, öldükten sonra dirileceğine iman etmek, peygamberlerin varlığını bilmek ve kutsal kitaplara inanmak İslam dini için bir gerekliliktir.
İslam’ın Şartları
İslam dini beş temel esas üzerine şekillenmiştir. Müslüman olan herkes bu şartlara uymak ile yükümlüdür. İslam’a göre bu şartlar hem ferdî hem de toplumsal anlamda büyük önem taşır. İslam’ın şartları bireysel yaşamı düzenlediği gibi toplumsal sorumluluk bilincinin de kazanılmasını sağlar. Müslümanlar için İslam’ın şartları şöyledir:
- Kelime-i şehadet getirmek
- Namaz kılmak
- Oruç tutmak
- Hacca gitmek
- Zekât vermek
Görüldüğü gibi İslam dininin zekât gibi şartları toplumsal bir boyutta taşır. Öte yandan namaz ve oruç gibi vecibeler ise bireysel olarak yapılması gereken ibadetlerdir. Bu anlamda mealen imanın şartlarını da ihtiva ettiği için kelime-i şehadet temel şart olarak ilk sırada yer alır. Kelime-i şehadet Allah’a ve peygamberlere imanın bir yansımasıdır.
Namazın Farzları
Namaz, İslam’ın şartlarında da yer alan temel ibadetlerden biridir. “Dinin direği” olarak ifade edilen bu ibadet, kendi içinde de bazı farzları barındırır. Namaz ibadetinin toplamda 12 adet farzı bulunur. Namazın farzları içindeki ve dışındaki olarak ikiye ayrılır. Namazın içindeki farzlar şöyle sıralanabilir:
- Hadesten taharet
- Necasetten taharet
- Setr-i avret
- İstikbali kıble
- Vakit
- Niyet
Namazın dışındaki farzlar adından da anlaşılacağı üzere, bu ibadete başlamadan ya da başlamak üzere iken yerine getirilir. Namaz, vakit girince temiz bir kıyafet ile necasetten arınmış bir ortamda kılınmalıdır. Ayrıca namaz kılarken kıbleye dönmek ve başlangıçta niyet etmek şarttır. Namazın içinde farzlar ise şöyledir:
- İftitah tekbiri
- Kıyam
- Kıraat
- Rûku
- Secde
- Ka’de-i ahîre
Bu farzlar da ibadet esnasında yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerdir. İslam alimleri, bu saydığımız namaz şart ve rükünlerinde görüş birliği içindedir.
Abdestin Farzları
İslam’da farz olan ibadetler sayılırken abdest ile ilgili kaidelere de değinmek gerekir. Abdest Kur'an-I Kerim okumak ve namaz kılmak gibi ibadetleri yerine getirirken şarttır. Tıpkı namaz gibi abdestin de bazı farzları bulunur. Abdestin farzlarını da şöyle sıralamak mümkündür:
- Yüzü bir kez yıkamak
- Kolları parmak uçlarından dirsekler de dâhil olacak şekilde bir kez yıkamak
- Başı mesh etmek
- Ayakları topuklarla birlikte yıkamak
Abdest kişinin beden temizliğini esas alır. Böylece Müslümanların toplu olarak ibadet ettiği mekânlarda, kutsal kitabı okurken, namaz kılarken her daim temiz olmaları sağlanır. Öz bakımı kapsayan abdest, namaz için temel şarttır.
Guslün Farzları
Gusül kişinin tüm bedenini temizlemesini ifade eder. Bu abdesti alırken de mutlaka yerine getirilmesi gereken eylemler vardır. Müslümanlar, cinsi münasebet sonrasında gusül abdesti almalıdır. Aynı şekilde kadınların ay hâli bitiminde de gusül abdesti almaları gerekir. Gusül abdestinin farzları 3 adettir.
- Ağıza su alıp boğazda dâhil olacak şekilde çalkalamak
- Burna su çekmek
- Bütün bedeni suyun değmediği yer kalmayana kadar yıkamak
Farz olan ibadetlerden bahsederken mutlaka gusül abdestine de değinmek gerekir. Guslün farzları bireylerin tüm ibadetleri yapmaları için en temel şarttır.
Teyemmümün Farzları
Farz olan ibadetleri sayarken teyemmümün rükünleri de değinilmesi gereken bir konudur. Teyemmüm, İslam’da bireylerin hiçbir şekilde su bulma veya suya ulaşma imkânlarının olmadığı durumlarda başvurdukları bir abdest alma biçimidir. Teyemmüm su bulunmadığında abdest ve gusül yerine geçen sembolik bir ibadettir. Bu abdestte elleri temiz toprağa sürmek ve ardından yüzü ve dirseklere kadar kolları sıvamak farzdır. Bireyler su buldukları an teyemmüm bozulur. Ayrıca abdesti bozan haller teyemmümü de bozmaktadır. Bunun yanında hacda farz olan ibadetleri yaparken de teyemmüm alınabilir.